De Wet Gegevensverwerking door Samenwerkingsverbanden (WGS)

De wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (hierna: WGS) wil een juridische basis bieden voor de verwerking van persoonsgegevens door samenwerkingsverbanden. Deze samenwerkingsverbanden bestaan uit bestuursorganen én private partijen. De WGS geeft deze partijen bevoegdheden om (persoons)gegevens met elkaar te verwerken. Het kan dan gaan om financiële gegevens, strafrechtelijke gegevens en zelfs gegevens over seksueel gedrag. De doestelling geformuleerd in de WGS luidt: ‘Het voorkomen van fiscale en sociale fraude, het toezien op de naleving van wettelijke voorschriften, het handhaven van de openbare orde en veiligheid en het voorkomen en opsporen van strafbare feiten’. Deze doestelling is erg breed geformuleerd en met het ontbreken van de passende waarborgen is het evident dat daar ernstige schendingen verschuild zitten.

De Autoriteit Persoonsgegevens

De AP is voor het eerst in 2018 gevraagd advies uit te brengen over het conceptwetsvoorstel gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden.

In de brief van 4 januari 2019 adviseert de AP de minister van Justitie en Veiligheid over het eerste conceptwetsvoorstel.  In het advies merkt de AP terecht op dat in de memorie van toelichting van het wetsvoorstel telkens gesproken wordt over ‘belemmeringen’, terwijl evengoed gesproken kan worden over ‘belangrijke waarborgen’. Het feit dat deze waarborgen worden gezien als belemmeringen is een gevaarlijke tendens. Tegen dit eerste conceptwetsvoorstel heeft de AP dan ook ernstige bezwaren vanuit rechtsstatelijk perspectief.

Met de brief van 19 april 2019 heeft de AP de minister van Justitie en Veiligheid aanvullend geadviseerd over het aangepast conceptwetsvoorstel. De AP merkt op dat de vaststelling van vrijwel alle inhoudelijke bepalingen volledig worden overgelaten aan de lagere wetgever (algemene maatregel van bestuur). De AP maakt zich daarom zorgen over de uitholling van rechtsstatelijke waarborgen en zal dat bij elke amvb willen nagaan. Door vrijwel alle inhoudelijke bepalingen over te laten aan lagere wetgeving wordt met een boog gelopen om het parlement en ook deze zorgen uit de AP. Gezien parlementaire betrokkenheid een belangrijk waarborg op zichzelf is, is de AP van oordeel dat er bijzondere redenen bestaan om in de wet de formele betrokkenheid  te voorzien van het parlement bij de totstandkoming van de amvb. Deze parlementaire betrokkenheid is zeer gewenst gezien de impact op de rechten en vrijheden van betrokkenen.  

Verder stelt de AP dat het wetsvoorstel in de huidige vorm een grote materiële reikwijdte heeft en qua tijd onbegrensd is. Dit houdt in dat op termijn alle denkbare samenwerkingsverbanden bij amvb worden aangewezen die uit oogpunt van bescherming van persoonsgegevens risico’s vormen.

Besluit gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden

In navolging van het voorgaande is er een uitwerking op het wetsvoorstel gekomen (BGS). In de uitwerking is onder meer opgenomen dat er sprake moet zijn van duidelijke en objectieve aanwijzingen voor mogelijke criminaliteit en wordt de mogelijkheid om nieuwe samenwerkingsverbanden aan te wijzen zonder tussenkomst van het parlement geschrapt. De AP is van mening dat het voorstel met de BGS sterk is verbeterd maar nog een belangrijke waarborg mist, namelijk voorafgaande toetsing door de rechter. Een voorafgaande toets kan namelijk niet aan deelnemers van het samenwerkingsverband worden overgelaten, omdat zij niet onafhankelijk en onpartijdig zijn, zoals een rechter dat hoort te zijn.

AP-voorzitter Wolfsen

De voorzitter van de AP erkent in beginsel zonder meer dat de aanpak van ondermijnende criminaliteit erg belangrijk is. Deze erkenning is ook terug te vinden in elke advisering van de AP aan de minister van Justitie en Veiligheid. “De aanpak van ondermijnende criminaliteit is natuurlijk heel belangrijk. Maar je moet dat goed regelen, met voldoende waarborgen. Om mensen te beschermen en willekeur te voorkomen. Vooral omdat je wilt voorkomen dat onschuldige mensen op de verkeerde lijstjes terechtkomen. Hoe belangrijk dat is, hebben we in het recente verleden natuurlijk wel kunnen zien” aldus Wolfsen.



Verder zegt hij: “Deze wet maakt het mogelijk een verregaande inbreuk te maken op de grondrechten van mensen én hun familie en omgeving. Dat kan verstrekkende gevolgen hebben. Daarom moeten bepalingen die wezenlijk zijn voor de bescherming van mensen zoveel mogelijk in de wet zelf worden vastgelegd. Of in elk geval moet de wet de regering dwingen om dit goed vast te leggen. Om de bescherming van burgers te borgen, moet het democratisch gekozen parlement de belangrijkste afwegingen maken en stevig grip houden op de regels die voor samenwerkingsverbanden gelden."